از زمان رودكي تا كنون و با شكل‌گيري ادب پارسي، آثاري با موضوع رمضان در شعر شاعران بزرگ فارسي‌زبان مسلمان ديده مي‌شود؛ براي مثال، فردوسي از اولين شاعراني بود كه مفهوم رمضان در آثارش وجود دارد.
ناصرخسرو از ديگر شاعراني است كه به موضوع رمضان توجه داشته و در ديوان اشعارش شعرهايي با اين موضوع يافت مي‌شود. همچنين مولانا، شاعر و عارف بزرگ ايراني، از ديگر شاعراني است كه مي‌توان موضوع رمضان را در اشعارش رصد كرد؛ از جمله مثنوي معروفي كه هر سال در لحظه معنوي افطار از صدا و سيما پخش مي‌شود: اين دهان بستي دهاني باز شد / تا خورنده لقمه‌هاي راز شد // چند خوردي چرب و شيرين از طعام / امتحان كن چند روزي در صيام.
اشعاري كه با موضوع رمضان سروده مي‌شوند، به عنوان �رمضانيه� معروف‌اند؛ يعني شاعراني كه با موضوع رمضان شعر مي‌سرايند، اين اشعار را با عنوان �رمضانيه� مي‌شناسند.
موضوعاتي كه شاعران درباره ماه رمضان توجه بيش‌تري به آنها داشته‌اند، استقبال از ماه مبارك رمضان، تأمل در فلسفه روزه‌داري و حكمت آن، اشاره به آداب افطار و گشودن روزه، تأمل در فلسفه ليالي قدر و شهادت مولا اميرالمؤمنين علي (ع)، وداع با ماه رمضان و همچنين استقبال از عيد سعيد فطر است.
نوعي از شعر كه شاعران با موضوع استقبال از عيد سعيد فطر مي‌سرايند، به عنوان �فطريه� معروف است؛ براي مثال، مولانا در استقبال از آمدن ماه مبارك رمضان گفته است: مبارك باد آمد ماه روزه / رهت خوش باد اي همراه روزه // شدم بر بام تا مه را ببينم / كه بودم من به جان دلخواه روزه. و يا باز در شعر ديگري مي‌گويد:
آمد رمضان و عيد با ماست / قفل آمد و آن كليد با ماست.
موضوع ديگري كه شاعران مسلمان پارسي‌زبان در ارتباط با ماه رمضان به آن توجه داشته‌اند، اين است كه انسانها را از روزه‌ي جسم به روزه‌ي جان و در اصل، از روزه‌ي ظاهر به روزه‌ي باطن دعوت كرده‌اند و در اين موضوع تأمل داشته‌اند كه مفهوم رمضان تنها نخوردن و نياشاميدن نيست؛ بلكه بايد جسم و جان همگي روزه باشند و به دنبال معصيت نروند. براي مثال، از سعدي شعري است كه مي‌گويد: شنيدم كه نابالغي روزه داشت / به صد محنت آورد روزي به چاشت // به كتابش آن روز سائق نبرد / بزرگ آمدش طاعت از طفل خرد // پدر ديده بوسيد و مادر سرش / فشاندند بادام و زر بر سرش // چو بر وي گذر كرد يك نيم‌روز / فتاد اندر او آتش معده سوز // به دل گفت اگر لقمه چيزي خورم / چه داند پدر غيب يا مادرم // چو روي پسر در پدر بود و قوم / نهان خورد و پيدا به سر برد صوم // چه داند كه در بند حق نيستي / اگر بي‌وضو در نماز ايستي؟...
خداوند براي هدايت نوع بشر كتاب هاي آسماني متعددي ، از جمله �صحف� ابراهيم و نوح، و �تورات� و �انجيل� بر پيامبران خود فرستاده كه از همه آن ها جامع‌تر �قرآن مجيد� است .
اگر اين كتاب ها نازل نمي شد، انسان در مسير خداشناسي و عبادت پروردگار گرفتار خطا مي شد و از اصول تقوا و اخلاق و تربيت، و قوانين اجتماعي مورد نيازش دور مي ماند.
اين كتب آسماني همچون باران رحمتي بر صفحه دل‌ها فرو ريخت و بذرهاي تقوا و اخلاق و معرفة الله و علم و حكمت را در نهاد انسانها پرورش داد و شكوفا ساخت.
�قَدْ جَاءكُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ *يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ : حقّا كه براى شما از جانب خداوند نور و كتابى روشن و روشنگر آمده است * خدا هر كه را از خشنودى او پيروى كند، به وسيله آن [كتاب] به راههاى سلامت رهنمون مىشود .�
از جمله برنامههاى ويژه حضرت امام (ره) در ماه مبارك رمضان، عبادت و تهجد بود. امام عبادت را ابزار رسيدن به عشق الهى مىدانستند. و به صراحت بيان مىكردند كه در وادى عشق، نبايد به عبادت به چشم وسيلهاى براى رسيدن به بهشت نگاه كرد.5
اكثر آشنايان امام نقل مىكنند كه ايشان از سن جوانى، نماز شب و تهجد، جزء برنامههايشان بود. بعضى از نزديكان ايشان مىگفتند كه وقتى در ظلمت و تاريكى نيمه شب، آهسته وارد اتاق امام مىشدم، معاشقه امام را با ايزد احساس مىكردم و مىديدم كه با خضوع و خشوعى خاص، نماز مىخواندند و قيام و ركوع و سجود را بجا مىآوردند كه حقا وصف ناپذير بود. با خودم فكر مىكردم كه شب امام، حقيقتا، ليلة القدر است.6
يكى از اعضاى دفتر ايشان، دراين باره مىگويد: پنجاه سال است كه نماز شب امام، ترك نشده است. امام در بيمارى و در صحت و در زندان و در خلاصى و در تبعيد، حتى بر روى تخت بيمارستان قلب هم نماز شب خواندند.7
امام توجه خاصى به نوافل داشتند و هرگز، نوافل را ترك نمىكردند. نقل شده است كه امام، در نجف اشرف، با آن گرماى شديد، ماه مبارك رمضان را روزه مىگرفت و با اين كه در سنين پيرى بودند و ضعف بسيار داشتند، تا نماز مغرب و عشاء را به همراه نوافل بهجاى نمىآوردند، افطار نمىكردند! و شبها تا صبح، نماز و دعا مىخواندند و بعد از نماز صبح، مقدارى استراحت مىكردند و صبح زود، براى كارهايشان آماده مىشدند.8
خانم زهرا مصطفوى مىگويد: راز و نياز امام و گريهها و نالههاى نيمه شب ايشان، چنان شديد بود كه انسان را بى اختيار، به گريه مىانداخت.9
اكثر آشنايان امام نقل مىكنند كه ايشان از سن جوانى، نماز شب و تهجد، جزء برنامههايشان بود. بعضى از نزديكان ايشان مىگفتند كه وقتى در ظلمت و تاريكى نيمه شب، آهسته وارد اتاق امام مىشدم، معاشقه امام را با ايزد احساس مىكردم و مىديدم كه با خضوع و خشوعى خاص، نماز مىخواندند و قيام و ركوع و سجود را بجا مىآوردند كه حقا وصف ناپذير بود. با خودم فكر مىكردم كه شب امام، حقيقتا، ليلة القدر است
يكى از اساتيد قم نقل مىكرد: شبى ميهمان حاج آقا مصطفى بودم. ايشان، خانه جداگانهاى نداشتند و در منزل امام زندگى مىكردند. نصف شب از خواب بيدار شدم و صداى آه و نالهاى شنيدم، نگران شدم كه مگر اتفاقى افتاده است، حاج آقا مصطفى را بيدار كردم و گفتم: �ببين چه خبر است!�. ايشان نشست و گوش داد و گفت: �صداى امام است كه مشغول تهجد و عبادت است�.10
در ماه مبارك رمضان، اين شب زنده دارى و تهجد، وضعيت ديگرى داشت. يكى از محافظان بيت مىگويد در يكى از شبهاى ماه مبارك رمضان، نيمه شب، براى انجام كارى مجبور شدم از جلوى اتاق امام گذر كنم. حين عبور، متوجه شدم كه امام، زار زار گريه مىكردند! هق هق گريه امام كه در فضا پيچيده بود، واقعا مرا تحت تاثير قرار داد كه چگونه امام، در آن موقع از شب، با خداى خويش راز و نياز مىكند.11
آمديم از سفر دور و دراز رمضان
پي نبرديم به زيبايي راز رمضان
هر چه جان بود سپرديم به آواز خدا
هر چه دل بود شكستيم به ساز رمضان
سر به آيينه �الغوث� زدم در شب قدر
آب شد زمزمه راز و نياز رمضان
ديدم اين �قدر� همان آينه �خلّصنا�ست
ديدم آيينه‌ام از سوز و گداز رمضان
بيش از اين ناز نخواهيم كشيد از دنيا
بعد از اين دست من و دامن ناز رمضان
نكند چشم ببندم به سحرهاي سلوك
نكند بسته شود ديده باز رمضان
صبح با باده شعبان و رجب آمده بود
آن كه ديروز مرا داد جواز رمضان
شام آخر شد و با گريه نشستم به وداع
دوري ز طعام و هر خوراكي و شراب
ميهماني رب مسلمين است رمضان
روي تافتن از نگاه مسموم و پليد
چشم دوخته در كتاب دين است رمضان
نشنيدن گفته هاي بي ربط و اساس
هر صحبتي از روي يقين است رمضان
هر عضو بدن صبور گردد به صيام
شيطان لعين سخت به كمين است رمضان
قلب و دل و فكر ما اگر روزه بود
حق باعث رحمت قرين است رمضان
ما را تو " پناه " ده ز شيطان رجيم
ابليس خبيث سخت غمين است رمضان
مبارك باد آمد ماه روزه
رهتخوش باد، اي همراه روزه
شدم بر بام تا مه را ببينم
كه بودم من به جان دلخواه روزه
نظر كردم كلاه از سر بيفتاد
سرم را مست كرد آن شاه روزه
مسلمانان، سرم مست است از آن روز
زهي اقبال و بخت و جاه روزه
بجز اين ماه، ماهي هست پنهان
نهان چون ترك در خرگاه روزه
بدان مه ره برد آن كس كه آيد
درين مه خوش به خرمنگان روزه
رخ چون اطلسش گر زرد گردد
بپوشد خلعت از ديباه روزه
دعاها اندرين مه مستجاب است
فلكها را بدرد آه روزه
چو يوسف ملك مصر عشق گيرد
كسي كو صبر كرد در چاه روزه
سحوري كم زن اي نطق و خمش آن
ز روزه خود شوند آگاه روزه
ماه مبارك رمضان هم چون يك تمرين نظامي است كه نيروهاي نظامي را براي روزهاي سخت پيكار با دشمن آماده مي سازد.در ماه رمضان بايد سبك صحيح زندگي را بياموزيم.
متاسفانه در سال هاي اخير جهان غرب به مدد رسانه هاي تصويري و شنيداري بي شمار خويش توانسته بر سبك زندگي اسلامي ما اثر گذارد و بسياري از آيين ها و آداب و روش هاي زندگي ما را دستخوش تغيير كند. با اين وجود ماه رمضان از اين تغييرات مصون مانده است و اين جاي بسي شكر دارد.
ما طلاب بايد مردم را در اين ماه با فضيلت با سبك زندگي اسلامي كه در ماه رمضان تبلور پيدا مي كند آشنا سازيم.
1-سحر خيزي:
در فرهنگ اسلامي بسيار بر سحر خيزي و درك فضيلت سحر سفارش شده است.پيامبر و فرزندان پاكش همگان را بسيار بر دعا و نماز در سحرگاهان سفارش كرده اند.علما و عرفاي بزرگ خود را مقيد به شب زنده داري و درك سحر كرده اند.
اميرالمومنين علي عليه السلام در اين باره مي فرمايند:�سهر اليل بذكر الله غنيمة الاولياء و سجية الاتقياء�شب بيدار ماندن به ذكر خدا ، غنيمت اولياء است و بوستان نيكبختان.(1)
در ماه مبارك رمضان همه روزه داران توفيق مي يابند كه در زمره شب زنده داران قرار گيرند و بايد اين روش نيك و پسنديده و مورد تاكيد اسلام در ساير ماه هاي سال نيز ادامه يابد.
متاسفانه در جامعه ما بسياري از مردم به دليل دير به بستر رفتن از درك فضيلت سحر بي بهره هستند و اين سنتي ناپسند است كه در جامعه ما رواج پيدا كرده است .در ماه رمضان بندگان خدا مجبور هستند براي بيدار شدن در سحر شب ها زودتر به بستر روند و اين تمرين خوبي است براي ساير ماه ها .
يكي از دلايل افت تحصيلي فرزندان و پايين آمدن راندمان كار در جامعه ما همين دير خوابيدن در شبهاست .
2-كم خوري:
يكي ديگر از روش هاي ناپسندي كه متاسفانه در جامعه ما باب شده است علاقه شديد به غذاهاي خوشمزه و لذيذ است.بسيار ديده ايد كه رستوران ها و فست فوديها بويژه در شب ها مملو از مشتري هستند.
در ماه مبارك رمضان مي آموزيم كه انسان براي خوردن و آشاميدن خلق نشده است . به سقراط حكيم گفتند كه تو چرا اين چنين كم خوراكي؟ او در جواب گفت : من آن قدر مي خورم كه زنده بمانم اما شما زنده ايد كه بخوريد!
در ماه مبارك رمضان مي آموزيم كه انسان مي تواند به كم خوردن عادت كند و مي تواند مقابل پرخوري را بگيرد.در روايات ما بسيار بر كم خوري و پرهيز از پرخوري سفارش شده است و سيره اهل البيت عليهم السلام اين چنين بوده است.بسياري از بيماري ها به دليل پرخوري مي باشد.
پيامبر صلي الله عليه و آله در اين راستا مي فرمايند:
�لا تميتوا القلوب بكثرة الطعام و الشراب فان القلب يموت كالزرع اذا كثر عليه الماء�.دلهاي خويش را به كثرت خوردن و نوشيدن نميرانيد كه دل چون زراعت است وقتي آب آن زياد شود، خواهد مرد.(2)
هم چنين آن حضرت درباره رابطه پرخوري با بيماري مي فرمايد:
�المعدة بيت الداء و الحمية راس كل دواء�. معده خانه مرض است و پرهيز سرآمد دواهاست.(3)
3-انس با قرآن:
قرآن اين معجزه جاويدان خاتم الانبياء صلي الله عليه و آله در ماه مبارك رمضان مورد استقبال مردم روزه دار قرار مي گيرد.رمضان را مي توان ماه بهار قرآن ناميد.در اين ماه در همه جا جلسه هاي تلاوت قرآن را مي توان ديد.
يكي از آداب نيك و پسنديده رمضان همين انس با قرآن است كه بايد در ساير ماه هاي سال نيز ادامه يابد.
پيامبر صلي الله عليه و آله درباره انس با قرآن مي فرمايد:
�القرآن مادبة الله، فتعلموا مادبته ما استطعتم�.قرآن سفره ضيافت خداست.پس تا مي توانيد از ضيافت او فراگيريد.(4)
اميرالمومنين علي عليه السلام دراين راستا مي فرمايند:
�ان فيه شفاء من اكبر الداء، و هو الكفر و النفاق، و الغي و الضلال�.در قرآن، درمان بزرگترين دردهاست: درد كفر و نفاق و تباهي و گمراهي.
متاسفانه در جامعه ما قرآن كمتر مورد توجه است و جوانان رغبت چنداني براي شركت در كلاس ها و جلسه هاي قرآني ندارند ؛ رمضان فرصتي طلايي است كه جوانان را با قرآن آشنا ساخته و عشق به قرآن را در دل مردم جاي داد.
4-درك فقرا:
بني آدم اعضاي يكديگرند كه در آفرينش زيك گوهرند
چو عضوي بدرد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
يكي از آثار مثبت روزه داري درك حال سخت فقرا و بينوايان است.در فرهنگ اسلامي بر به ياد فقرا بودن و به فرياد آنان رسيدن بسيار سفارش شده است .
پيامبر و فرزندان پاكش لحظه اي از فكر مردم مستمند غافل نبودند و تمام تلاش خود را براي رفع نيازهاي آنان به كار مي بستند.
حضرت محمد صلي الله عليه و آله درباره به ياد فقرا بودن مي فرمايند:
�اتخذوا عند الفقراء ايادي فان لهم دولة يوم القيامة�.با فقرا دوستي كنيد زيرا در روز رستاخيز، دولتي بزرگ دارند.
متاسفانه با ترويج و گسترش فرهنگ غرب در جامعه ما و نفوذ فرهنگ رفاه طلبي در ميان بسياري از مردم، ديگر كمتر مردم به ياد نيازمندان جامعه هستند و كم هستند غيور مرداني كه در پي رفع نيازهاي فقرا باشند.
تا انسان درد گرسنگي را نچشد نمي تواند حال زار فقرا را درك نمايد.در ماه مبارك رمضان همه مردم به خاطر اطاعت فرمان الهي از اذان صبح تا اذان مغرب رنج گرسنگي را تحمل مي كنند و در اين حال است كه مي توانند بفهمند كه يك انسان بينوا چگونه هر روز و شب در رنج و سختي غوطه ور است.
در ماه مبارك رمضان كمك مردم به مستمندان افزايش چشمگيري مي يابد و اين به خاطر درك شرايط سخت فقراست.
بايد اين روش پسنديده در ساير ماه هاي سال نيز ادامه يابد و به ياد فقرا و بينوايان بودن بايد به فرهنگ مردم جامعه ما بدل شود.
پي نوشت:
1-ميزان الحكمه/ص 427/ح9132
2-نهج الفصاحه/ص292/ح1527
3- نهج الفصاحه/ص292/ح1528
4-ميزان الحكمه/ج9/ص336/ح16612
5-نهج الفصاحه/ص516/ح2746
از آنجا كه ذهن معمولاً براي درك معنا ابتدا تصور مي‌كند، گاه تصورهاي غلط سبب شناخت خطا و بروز سۆالات و شبهات متفاوت مي‌گردد.
بايد دقت داشت كه درب‌هاي جهنم، از نوع درهاي دنيا نيست كه در ايامي آن را ببندند و كسي نتواند ورود كند و يا در ايامي باز كنند تا ديگران وارد شوند. بلكه درب‌هاي جهنم، همين انسان، اعتقادات و اعمال اوست، چنان چه به تصريح قرآن كريم، هيزم جهنم نيز همين انسان است و عذاب آتش يا ديگر عذاب‌ها نيز تجسم اعمال خود آنهاست.
پس، درب‌هاي جهنم در روزهاي ديگر نيز به روي مۆمن و متقي بسته است و در ماه مبارك رمضان نيز به روي كفار و ظالمين باز است. و اگر فرمود: در ماه مبارك رمضان، درب‌هاي جهنم بسته است، خطاب به اهل رمضان و اهل روزه است كه ممكن است به واسطه برخي معاصي متوجه جهنم يا در آستانه آن باشند، نه به كفار و ظالميني كه هر لحظه به فسق و جنايات خود ادامه مي‌دهند.
نبايد تصور كرد كه مثلاً اگر عده‌اي از كفار در ماه مبارك رمضان، مسلمانان را در ميانمار زنده زنده سوزاندند و يا در فلسطين و لبنان قتل عام كردند، درب‌هاي جهنم به روي آنان نيز بسته است. جهنم در همين دنيا محيط بر آنان است و آنها خودشان همان هيزم و آتش جهنم هستند. و لذا در آتش وجود خود مي‌سوزند.
همين منوال است موضوع شيطان. شيطان فقط ابليس نيست، بلكه هر منحرف و منحرف كننده‌اي شيطان است، لذا فرمود كه شياطين جن و انس وجود دارند. و امام خميني (ره) فرمود: امريكا شيطان بزرگ است. يعني بزرگترين منحرف و منحرف كننده در عصر ماست.
23تيرماه 1361 مردم ايران در حال راز و نياز و دعا و شب زنده‌داري بودند كه رزمندگان اسلام براي تنبيه متجاوز به معشوق لبيك گفتند و مقابل چشمان حيرت زده دشمن،به 27 كيلومتري خاك دشمن رسيدند. رمضان بود.عطش بود.بوي پيكرهاي سوخته از ميدان مين مي آمد و آنان كه از ديدار حق محروم ماندند با آب كانال پرورش ماهي و نهر كيتبان و ... وضو گرفتند.7400 نفر از نيرويهاي دشمن را كشتند و يا زخمي كردند و 1315 اسير گرفتند .
سيد مسعود شجاعي طباطبايي: محور عملياتي پاسگاه زيد، تير ماه 1361، در عمليات رمضان و در گرماي شديد شلمچه، رزمنده پيكر پاك يك شهيد را در آغوش گرفته و براي انتقال به پشت جبهه مي‌برد. در عكس شيرمردي از قافله عشق مسافر اين ديار را در آغوش گرفته است؛ انگار ملائك بال خود را زير پيكر پاك شهيد گسترده‌اند و همگي آمده‌اند تا سبك‌بالي عاشق را در ليلة القدر عمليات رمضان به‌دست قافله‌سالار و امام شهدا برسانند.
اين جاذبه عشق است كه قطرات خون امام خود را در گذر زمان همچون ستارگان در دل كهكشان پاشيده است و رهجويان عشق، چه زيبا اين مسير را دريافتند و راه قبله نور را با كلمات امام راحل فهميدند و قدم در وادي شهادت گذاشتند. اي همسفران معراج حسين، شما برگزيدگان تاريخ خداييد و از اين روست كه حسين شما را در معراج عشق پذيرفته است. راز اين انتخاب را كسي خواهد فهميد تا بال در بال كبوتران حرم اُنس بيفكند و چه زيبا توانستيد در اين معنا غوطهور شويد. كلام براي درك اين معنا عاجز است و بازكننده اين راز، تنها سكوت است و نه كلام.
سردار جعفر جهروتي: مرحله دوم عمليات رمضان كه شد، ما نبوديم. يعني تيپ در سوريه و لبنان بود. وقتي برگشتيم، شهيد همت مسووليت تيم را برعهده گرفت. من در مرحلة پنجم عمليات مسووليت مهندسي رزمي را بر عهده داشتم و مسووليت گردان تخريب هم به عهده من بود. ماموريت ما جوري بود كه روز و شب بايد كار مي‌كرديم.گردان تخريب بايد جلوي گردان‌هاي عمل‌كننده راه مي‌افتاد و معبر باز مي‌كرد و براي مهندسي هم بايد 17كيلومتر خاكريز مي‌زديم تا كاري كنيم كه دشمن از پهلو نتواند سمت ما بيايد و مجبور شود نيرو‌ها را دور بزند. روبه‌روي ما مثلثي‌ها و كانال پرورش ماهي قرار داشت و سمت راست ما خالي بود.
ما در اين عمليات با حاج همت مشورت كرديم كه بياييم با وجود طولاني بودن خاكريز، شب قبل از عمليات يك مقدار از خاكريز را به سمت خاكريز دشمن بزنيم. اين كار را شروع كرديم و همين باعث شد دشمن از عمليات ما مطلع شود. ولي چاره ديگري نداشتيم. اين خاكريز بايد بين خط ما و خط عراقي‌ها زده مي‌شد؛ يعني ميان مرز و كانال پرورش ماهي و مثلثي‌ها. شب قبل از آن مقداري خاكريز زده بوديم و آن شب بايد براي ادامه خاكريز قبلي، خاكريز عراقي‌ها را رد مي‌كرديم و مي‌رفتيم سمت مثلثي سوم.
پيامبر گرامى اسلام در وصف ماه رمضان فرموده اند :
”�”�هو شهر المواساه”؛”؛ ؛ ”�”� ماه رمضان ماه همدرى است. ”؛”؛ (1)
مواسات، يارى كردن، به هم كمك كردن و مساعدت و همراهى نمودن با مال و ثروت است. ماه رمضان ماه همدردى با پابرهنگان ، مستضعفان ، محرومان، گرسنگان ، تشنگان ، فقرا ، مساكين ، نيازمندان و بى بضاعت ها ست.
همه مردم ثروتمند و فقير در گرسنگى و تشنگى مساوى اند. هيچ كدام در حال روزه چيزى نمى خورند و نمى آشامند و اين راهى است براى اينكه عموم مردم به ويژه ثروتمندان و پولدار ها و توانگران و سرمايه داران ، درد گرسنگى و تشنگي پا برهنگان را درك كنند و به فكر و ياد آ نها باشند ، شريك غم و غصه نها شوند ، به يارى نها بشتابند ، يا مال و ثروت و امكانات خود به آنها كمك كنند ، حقوق سائل و محروم رابپردازنند و از دادن خمس و زكات اموال خويش دريغ نورزند.
روايات بسيارى در اين زمينه وارد شده كه فلسفه تشريح و وجوب روزه ، همدردى و مواسات ثروتمندان با پابرهنگان و محرومين است.
هشام بن حكم از امام جعفر صادق ( ع) پرسيد : �فلسفه تشريح روزه چيست ؟� امام در پاسخ فرمودند :
�خداى متعال روزه را واجب كرد تا ثروتمند و فقير مساوى شوند زيرا ثروتمند درد گرسنگى را نمى چشد تا به فقير رحم كند. چون هر چه بخواهد و اراده كند قدرت فراهم نمودن ن را دارد ، پس خداى متعال اراده كرد بين انسانها مساوات بر قرار كند و به ثروتمند ، طعم گرسنگى را بچشاند تا بر ضيعف و ناتوان رقت ورد و بر گرسنه رحم كند.� (2)
فضل بن شاذان مى گوييد امام رضا (ع) فرمودند :
�به انسان ها روزه داده شد تا درد گرسنگى و تشنگى را بشناسند و به فكر فقر در خرت بيفتند … ، شدت اثر فقر و گرسنگى را بر نيازمندان و بيچارگان درك كنند تا حقوقى را كه خداوند بر نها در اموالشان واجب گردانده است ادا كنند.� (3)
پيامبر گرامى اسلام در سخنان خويش ماه رمضان را بهار فقيران خوانده اند.(4)
به حقيقت ماه رمضان بهار فقيران است زيرا همه همچون فقيران در روز هنگام روزه يكسان هستند. بهار پابرهنگان است كه به صورت طبيعى عموم مردم دردورنج و سختى آنها را درك و لمس مي كنند.
امام زين العابدين (ع) در دعاى استقبال و ورود به ماه رمضان در صحيفه سجاديه اين ماه را "شهر التمحيص"ناميده اند
ماه رمضان ماه صاف كردن قلب و دل از پليدى هاست. ماه تخليص خويشتن از شر گناهان و نجات يافتن و حركت در مسير فلاح و رستگارى و سعادت است. ماه پاكسازى قلب و روح و ماه خود سازى است.
پيامبر گرامى (ص) در فضيلت ماه رمضان فرموده اند :�شهر رمضان شهر الله عزوجل … و هو شهر المغفره ؛ ماه رمضان، ماه خدا و ماه مغفرت است.�(5)
عبدالرحمان بن بشير از قول امام على بن الحسين زين العابدين (ع) نقل مي كند كه ن حضرت در ارتباط با ماه رمضان فرمودند :�هذا شهر المغفره ؛ ماه رمضان ماه مغفرت است. �(6)
غفران و مغفرت اين است كه انسان از عذاب و عقاب مصونيت پيدا كند ، خداى متعال از تقصيرات او درگذرد ، گناه او را بيامرزد و استغفار ، تقاضاى اين وضعيت است از پروردگار با گفتار و كردار.
امام صادق (ع) از قول پدران خويش از قول حضرت على (ع) نقل مى كند كه ايشان فرمودند : � در ماه رمضان زياد استغفار و دعا كنيد كه دعا، بلا را از شما دفع مى كند و استغفار، گناهانتان را محو مي كند.� (7)
امام صادق (ع) از قول پدران خويش از پيامبر گرامى نقل مى كند كه فرمودند : �كسى كه ماه رمضان روزه بگيرد ، شهوت خودرا حفظ كند ، زبان خود را نگهدارد و از اذيت كردن مردم خوددارى كند ، خداوند همه گناهان او را مى بخشد. �(8)
رسول خدا در خطبه شعبانيه مى فرمايند : �بدبخت كسى است كه از غفران الهى در اين ماه بزرگ محروم بماند�.
رسول خدا در اهميت ماه رمضان فرمودند : �شهر رمضان شهر الله عزوجل و … و هو شهر العتق من النار ؛ ماه رمضان ماه خدا … و ماه زادى از تش است.� (9)
امام زين العابدين (ع) نيز در دعايى كه در ماه رمضان هر روز مى خواندند اين ماه را "شهر العتق من النار" ناميده اند. (10)
پيامبر گرامى در ارتباط با فلسفه نامگذارى ماه رمضان به ماه زادى از تش مى فرمايند :�ماه رمضان را شهر العتق ناميده اند چون در هر شب و روز اين ماه ششصد بنده از تش زاد مى شود و در خر ن هم مثل آنچه در گذشته زاد شده زاد مى شود. �(11)
و در كلام ديگر مى فرمايند : �كسى كه در ماه رمضان روزه بگيرد و شهوت و زبان خويش را حفظ كند و از اذيت و آزار ديگران خوددارى كند … خداوند متعال او را از تش جهنم نجات مى دهد و آزاد مى كند.� (12)
پيامبر گرامى اسلام حضرت محمد بن عبدالله (ص) در توصيف ماه رمضان مى فرمايد :�هو شهر الانابه ؛ ماه رمضان ماه انابه است.� (13)
امام زين العابدين (ع) نيز چنين فرموده اند : �هذا شهر الانابه ؛ اين ماه، ماه انابه است. �(14)
امام خمينى (ره) در ارتباط با تفاوت توبه وانابه در چهل حديث اين گونه نوشته اند : �حقيقت توبه رجوع از احكام و تبعات طبيعت است به سوى احكام روحانيت و فطرت. چنانكه حقيقت انابه رجوع از فطرت و روحانيت است به سوى خداوند و سفر كردن و مهاجرت نمودن از بيت نفس است به سوى سر منزل مقصود. پس منزل توبه مقدم بر منزل انابه است�.
امام سجاد (ع) در دعاى هر روز ماه رمضان از خداى متعال چنين مى خواسته اند : �اللهم ارزقنى فيه … الانابه…� ؛ �بار خدايا در اين ماه انابه را نصيب و روزى من بگردان�.
خوب نيست كه آدم آخر ماه رمضان برسد و طبق معمول حسرت فرصت هاي از دست رفته را داشته باشد هرچه حسرت در آينده هست، از همين الان حرصش را بخورد بهتر است و يقيناً بيشتر به آن خواهد رسيد.
يكي از راه ها بسيار مهم براي اينكه از رمضان و فرصت هاي قشنگ آن بيشتر استفاده را بكنيم اين است كه:
غرض هايي كه خدا از صيام دارد، از روزه دارد، اين غرض ها را در آن غور كنيم و غواصي كنيم.دل بدهيم. نه اينكه خودمان را در اختيار اين عمل زيبا و شريف و نيك مثل روزه قرار بدهيم و بگوييم خوب حالا ما را ببرد ديگر، كه حالا يك كاري با ما بكند، آن كاري كه با ما خواهد كرد اثر حداقلي روزه است.
اثر حداكثري روزه اين است كه به روزه بگوييم كه تو مي خواهي با ما چكار كني؟ تا تو را كمك كنيم اين را مي گويند، آگاهانه و عارفانه با احكام ديني برخورد كردن.
اين برخورد را شما با نماز هم مي توانيد داشته باشيد. به نماز بگوييد كه تو با من چكار مي خواهي بكني؟ اين شبيه همان همكاري بيمار و پزشك است كه مي گويند خيلي وقتها پيش شرط مهم در درمان است.
كمك هاي روحي ما به روزه براي تأثير گذاري بيشتر
براي اينكه از روزه رمضان كه بزرگ ترين و حجيم ترين تكليف اين ماه است، كامل استفاده كنيم بايد برويم از روزه بپرسيم كه تو با ما چي كار داري بعد خود ما كمك كنيم روزه را، در اين كه اين تاثير را بگذارد.
كمك اول ما با معرفت خود ما است.
كمك دوم ما با تصديق ما.
كمك سوم ما با تلقين ما است.
يكي از شغل هايي كه دين براي انسان ايجاد مي كند اين است كه ما از فكرمان در تلقين استفاده بكنيم. بايد از اراده بي عمل استفاده بكنيم همانند فوتبال كه مي گويند فوتباليست بايد بدون توپ بدود چرا كه دويدن بدون توپ در زمين به قصد فريب حريف و فضاسازي انجام مي شود. اراده بدون عمل يعني چه؟ كاري نمي خواهد انجام بدهي. اراده مي كني كه هيچ كاري نكني همين، اراده مي كني.